damla sulama şekillerinden hangisi uygunsa o şekilde verilir. Gübreyi yukarda belirtilen
şekillerden biri ile uyguluyorsak uygulamaya geçmeden önce ne miktarda verileceğinin
Gübrenin az veya fazla verilmesinin pek yararı olmayacağının da bilinmesi gerekir. En
uygun gübre türüne ve miktarına karar verebilmek için, mutlaka ekilecek bahçeden toprak
örneği alınmalı ve tahlil yaptırılmalıdır.
Fotoğraf 2.10: Sulama suyu ile gübre uygulaması
2.4. Budama ve Destek Sağlama
Tüm turunçgiller gibi potakal ağaçlarına da şekil ve ürün budamaları uygulanır ve
genellikle ağaçlara kase şekli verilir. Şekil budamasına, ağaçların ürün vermesiyle başlanır.
Turunçgillerin budanması ustalık isteyen bir iştir. Budamanın, ağaçları iyi tanıyan kişiler
tarafından yapılması olumlu sonuçlar verir. Portakal ağaçlarında kurumuş, ezilmiş, kırılmış,
hastalanmış, yaralanmış, berelenmiş ve yaşlanmış dallar kesilip çıkarılmalıdır; ayrıca obur
dalların kesilip ayıklanması da gerekir.44
Portakallarda Budama Zamanı
Portakallarda budamanın en uygun olduğu zaman ilkbahar don tehlikesinin geçtiği ve
ilkbahar sürgünlerinin başlamadığı dönemdir. Uçkurutan hastalığının etmeni 180C’nin
altında çok etkili, 300C’nin üzerinde etkili değildir. Burada maksat, budama yapıldığı zaman
uçkurutan etmeninin olmadığı ve yapılan kesimlerden sonra gözlerin uyanmayacağı bir
zaman dilimini yakalamaktır. Bu zaman ülkemiz için ekim ayı sonu kasım başı gibidir.
Budamadan hemen sonra sürgün sürmeden kışa girilmiş olur. Uçkurutan hastalığı gibi özel
durumlar hariç olmak üzere, budama ağaçta meyve olmadığı veya toplandıktan sonra
yapılmalıdır. Eğer ağaçlar periyodisite gösteriyorsa meyvenin yok yılında budama
yapılmalıdır. Ağaçta gövdeden çıkan obur dallar her zaman alınmalı ve bunların büyümesine
izin verilmemelidir. (Budama ile ilgili diğer bilgiler Limon yetiştiriciliği modülünde
verilmiştir.)
Destek sağlama genellikle yeni tesis edilen bahçelerde genç portakal fidanlarının
rüzgar ve etkilerinden dolayı devrilmesini önlemek amacıyla hereklere bağlama şeklinde
yapılır.
2.5. Yardımcı Kültürel İşlemler
2.5.1.Hormon uygulaması;
Turunçgillerde bitki gelişmesini düzenleyiciler (hormonlar) genellikle; meyve
tutumunun artırılması amacıyla kullanılır. Bununla birlikte, bazı çekirdeksiz çeşitlerde
haziran dökümü ve hasat önü dökümlerinin azaltılması için de kullanılabilir. Bunun için
resmi kuruluşlardaki uzmanlara başvurulmalıdır; aksi halde, beklenilen amacın tam tersi bir
tepki elde edilebilir.
2.5.2.Toprak işleme;
Tüm turunçgiller gibi, mandalina ağaçlarının da çok derinlere inen kökleri vardır ama,
köklerinin %90'ı, 0-90 cm derinlikteki yüzlek topraklardadır; bu nedenle toprak işlemesi 10
cm derinliğe kadar yapılmalı ve ağacın köklerine zarar verilmemelidir. Bahçemizin, yılda 4
kez, ilkbahar ve yaz mevsimlerinde 15-20 gün aralarla çapalanması yeterli ve yararlı
olacaktır. Yabani ot temizliği, böyle çapalamalarla olabileceği gibi, herbisit (ot öldürücü)
ilaçlarla da yapılabilir.45
UYGULAMA FAALİYETİ
İşlem Basamakları Öneriler
Portakal bahçesine gidiniz.
Ağaçları dikkatlice inceleyiniz.
Hastalık ve zararlı olup olmadığını
belirleyiniz (Gerektiğinde uzman
kuruluşlardan yardım alınız.).
Hastalık veya zararlıya uygun ilacı
hazırlayınız.
İlaçlama zamanını ayarlayınız.
İlaçlama yapınız.
Kontrolleri zamanında yapınız.
İncelemeyi yaparken dikkatli olunuz.
Doğru teşhis yapınız.
İlaç hazırlığında dikkatli ve titiz
olunuz.
Önerilen zamanlarda ilaçlama
yapınız.
İlaçlama yaparken sağlık kurallarına
uymaya dikkat ediniz.
UYGULAMA FAALİYETİ46
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıda verilen değerlendirme sorularını cevaplandırarak faaliyete ilişkin bilgilerinizi
ölçünüz.
ÖLÇME SORULARI
Aşağıdaki ifadelerin doğru olanına D yanlış olanına Y yazınız
1. ( )Tam gelişmiş ağaçlarda 100–200 litre su verilmesi gerekmektedir.
2. ( )Entegre mücadelenin ana hedeflerinden biri de bahçelerin periyodik olarak
kontrol edilmesidir.
3. ( )Rüzgârlı havada ilaçlama yapmak zorundaysak rüzgâra karşı ilaçlama
yapmalıyız.
4. ( )Uçkurutana karşı dolu, don ve fırtınadan sonra bakırlı ilaçlama yapmalıyız.
5. ( )Bahçe tesisi yaparken derin dikim yapmalıyız.
6. ( )Yabancı otlanmayı azaltmak için karıkla sulamayı tercih etmeliyiz.
7. ( )Gübrenin uygun zamanda verilmesi verimi artırır.
8. ( )Portakal ağaçlarının gübrelenmesi depolama kayıplarını artırır.
9. ( )Ahır gübresi bir inorganik gübredir.
10.( )Budama ile portakallar ağaçlarının güneş ışığından iyi bir şekilde faydalanması
sağlanmış olur.
11.( )Verim budaması; yaşlanmış, verimden düşmüş ağaçların kalın dallarını kısaltmak
suretiyle, yeni sürgün ve meyve dalı oluşturmaya yönelik bir budamadır.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı kontrol ediniz. Hatalı yanıtlarınız için konuyu tekrar ediniz. Tamamen
doğru ise değerlendirme ölçeğine geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME47
UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandığınız bilgi ve beceriler doğrultusunda portakal
bitkisinde hastalık ve zararlılarla mücadele uygulaması yapınız. Yapmış olduğunuz
çalışmayı aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz
DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ
Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır
1.Portakal bahçesini düzenli aralıklarla kontrol ettiniz mi?
2.Ağaçları dikkatlice incelediniz mi?
3.Hastalık veya zararlıyı doğru teşhis ettiniz mi?
4.Teşhisinize uygun ilacı seçtiniz mi?
5.İlacı kurallara uygun olarak hazırladınız mı?
6.İlaçlamayı zamanında ve tekniğine uygun olarak yaptınız mı?
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayısını belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz.
Hatalı yanıtlar için bilgi konularını tekrar ediniz. Tüm yanıtlar doğru ise bir sonraki
öğrenme faaliyetine geçiniz.48
ÖĞRENME FAALİYETİ–3
Tekniğine uygun olarak meyvelerin hasadını yapabileceksiniz.
Portakal bahçesinin hasad zamanı hakkında araştırma yapınız.
Portakalları nasıl tükettiğimiz hakkında bilgi toplayınız.
Turunçgillerin (portakal-mandalina-limon) depoloma şartlarını karşılaştırınız.
3. HASAT İŞLEMLERİ
Bir portakal meyvesinin pazarda paraya dönüşmesi için hasat, sınıflama, paketleme,
depolama ve pazara nakliyesi gibi aşamalardan geçmesi gerekmektedir. Söz konusu her
kademe bilgi ve beceriyi gerektirir. Birbirini izleyen bu kademelerin birinde yapılacak hata
sonraki kademelerde telafi edilmez. Üreticilerde büyük maddi kayıplara neden olur. Bu
nedenle üreticilerin ve işletme sahiplerinin gerekli bilgiyle donatılmaları ve çalışmalarında
gerekli dikkat ve titizliği göstermeleri gerekmektedir.
3.1. Hasat Zamanı
Portakal hasadına, meyve çeşitlerinin olgunlaşma dönemine ve meyvelerin
olgunluğuna bakılarak sonbaharın çeşitli zamanlarında başlanır ve türe göre kış ortalarına
kadar devam eder.
Narenciye üretiminde önemli bir yeri olan portakal üretimini etkileyen önemli
faktörler; yeterli miktarda ve kapasitede sınıflama, paketleme ve depolama tesisleri, hasat
zamanı depoda dayanıklılığıdır. Narenciye meyvelerinin yetiştirildikleri bölgeye ve çeşidin
özelliklerine göre ulaştırma şekli ve şartlarına dayanacak ve pazar isteklerini karşılayacak bir
olgunlukta olacak şekilde hasat edilmesi için yetiştiricilerin hasat zamanının tespitinde ve
hasatta gereken dikkati ve titizliği gösterilmesi gereklidir.
Fotoğraf 3.1: Derimi yapılmış değişik portakal meyveleri
ÖĞRENME FAALİYETİ–3
AMAÇ
ARAŞTIRMA49
“Zamanında erken veya daha geç yapılacak hasat; meyve kalitesini düşürür ve
dayanıklılığını azaltır. Hasat mutlaka olgun meyvelerde yapılmalıdır.”
Turunçgillerin en uygun derim zamanının belirlenmesinde kullanılan özellikler
şunlardır:
Suda çözünebilir kuru madde,
Asit miktarı,
Suda çözünebilir kuru madde/Asit miktarı,
Meyve suyu (usare) miktarı (Özellikle limonlarda kullanılır. )
Kabuk rengidir.
Portakallar olgunlaştıktan sonra bir süre daha ağaç üzerinde kalabilir. Fazla
kaldığında; meyvelerde şeker/ asit dengesi bozulur, kalite düşer, puflaşma ve kabuk
kalınlaşması olur. Ayrıca, rüzgâr, dolu, don zararlanmaları ve dökümler olmaktadır. Ağaçta
fazla kalmış meyvelerin depoda dayanması da azalır. Meyvesi geç derilen ağaçlar gelecek yıl
az ürün vermektedir.
Portakallarda uygun derim zamanının çok iyi saptanması gerekmektedir; çünkü erken
derimde kabuk kararmaları, beneklenme gibi bozulmalar görülür, meyve kalitesi düşer. Geç
derimde ise, meyvelerin depoda dayanımı azalır, çürüklük etmenleriyle daha çabuk
zararlanır, meyvelerde kabarma, puflaşma olur ve dökümler görülür.
En uygun derim zamanı tür ve çeşitlere göre değişiklik göstermektedir.
Fotoğraf 3.2: Hasadı gelmiş portakal50
Portakal Çeşitlerine Göre Hasat (Derim) Zamanı
Portakal Çeşidi Hasat Zamanı
Washington Navel Kasım-Aralık
Navelina Ekim Sonu
Navelate Ocak-Nisan
Lanelate Ocak-Nisan
Yafa Ocak-Şubat
Valencia Nisan
Mora Aralık Ortası
Taracco Aralık-Ocak
Şeker Portakal Kasım Başı
Alanya Dilimli Ocak
Sanguinella Ocak
Fukumoto Kasım-Aralık
Cara Cara Kasım-Aralık
Tablı 3.1:Portakal çeşitlerine göre hasat zamanı
““MMeeyyvveeyyüüzzeeyyi
inni
inn¾¾’’üüççeeşşi
iddeehhaassrreennggi
inni
i aal
l ı
ınnccaammeeyyvveel
leerrhhaassaatteeddi
i l
leebbi
i l
l i
irr.
.””
3.2. Yapılışı
Derim (Hasat) zamanı saptandıktan sonra, geriye iki önemli nokta daha kalmaktadır:
Birincisi, portakallların zedelenmesine meydan verilmeden dikkatle toplanması, sınıflanması
ve ambalajı ve ikincisi de, bunların en ucuz şekilde yapılmasıdır.
Fotoğraf 3.3: Portakalların toplanması
Derim sırasındaki dikkat ve özen çok önemlidir. Bu, yalnız meyvenin o andaki
değerini etkilemez; bu sırada meydana gelen yaralanma ve berelenmeler ile bunların
sonucundaki küflenmeler, meyvenin muhafaza süresi üzerinde de geniş ölçüde etkilidir.51
Narenciye meyvelerinde kabuk yağından doğan lekelenmeler ve kararmalar büyük
ekonomik zararlara neden olmaktadır. Kabuk yağı lekeleri, genelde toplamada dikkatsiz ve
kaba muameleden ileri gelmektedir. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı gibi portakal hasadı
yapılırken, yumurtaların kırılmaması için gösterilen hassasiyet, portakal hatta tüm turunçgil
hasadında da gösterilmelidir.
Hasatta Dikkat Edilecek Hususlar
1. Hasat temizlenip ilaçlanmış makasla yapılmalı ve meyve saplar uzun
bırakılmaldır.
2. Hasat sırasında, hava açık veya güneşli olmalı, ağaçlar ıslak olmamalıdır.
3. Hasat yapılırken ağaçlara zarar verilmemelidir.
4. Hasada başlarken önce ağaçların etek dallarındaki meyveler toplanmalıdır.
5. Hasat edilen meyvelerin zarar görmemesi için, toplama kaplarının içleri
düzgün olmalı veya gerekli önlemler alınmalıdır.
6. Hasat edilen meyvelerden bereli ve hastalıklı olanları ayıklandıktan sonra
taşıma kaplarına konulmalıdır.
7. Taşıma kapları, hastalık bulaşmalarını önlemek için, doğrudan toprağa
konulmalıdır.
8. Toplama yapan vasıflı işçilerin tırnakları kesilmiş olmalıdır.
9. Sanayi tipi meyve toplamasına alışkın ekiplere kesinlikle sofralık meyve
toplaması yaptırılmamalıdır.
10. Sabahın erken saatlerindeki çiğli, sisli, yağmurlu ortamda ve sulama sırasında
hasat yapılmamalıdır.
11. Meyveler, ağaç üzerinde tamamen kuruduktan sonra hasat edilmelidir.
12. Yere düşmüş meyve hiçbir zaman alınmama ve paketlenecek meyve ile birlikte
paketleme evlerine gönderilmemelidir.
Fotoğraf 3.4 :Kesilmiş portakalların bahçe kenarında paketlenmesi52
Toplama İşlem Basamakları
Ağacın önce yerden alınabilecek yükseklikteki meyveleri kesilmeli,
Meyve kesilirken zaman harcamamak için makasla meyve sapının herhangi bir
yerinden kesilmeli sonra makasla düğmenin ( kaliks ) hemen üzerinden
düzeltilmeli,
Kesilen meyve, özel toplama kabına ( bez torba, içi kaplanmış sepet veya lastik
sepet ) özenle konulmalı, atılmamalı,
Toplanan meyveler taşıma kaplarına itinayla boşaltılmalı,
Taşıma kapları üst üstte konduğunda başka bir kaba değmeyecek seviyeye
kadar doldurulmalı,
Taşıma araçları, uzun yola gidecekse mutlaka üstleri örtülmeli,
Meyveler paketleme evlerinde mumlama yapılmayacaksa dezenfekte edilmiş
maddeler katılmış sularla yıkanıp kurutulduktan sonra boylarına göre tasnif
edilerek sandıklara yerleştirilmelidir.
3.3. Pazara Hazırlama
Türkiye’de 2002 yılındaki toplam turunçgil üretiminin %65’i taze olarak tüketilirken
%25’i ihraç edilmekte, %10’u ise işlendikten sonra kullanılmaktadır.
Meyveler çeşitli teknolojilerle işlenebilmekteyse de dalından koparıldığında tüketime
hazır ürünlerdir. Çabuk bozulabilir nitelikteki bu ürünlerin tüketicinin istediği tazelik, biçim
ve zamanda, istediği yerde hazır bulundurmak gerekmektedir. En basit anlamı ile
pazarlama, ürünlerin üreticiden tüketiciye ulaştırılması ve bu arada meydana gelen olayların
incelenmesidir. Üretimin amaca ulaşmasını sağlayan ise pazarlamadır.
Fotoğraf 3.5: Manavda portakallar
Üreticinin arazi, emek, sermaye ve girişimcilik gibi üretim faktörlerini kullanarak
ürettiği ürün ancak iyi bir pazarlama sistemi ile tüketiciye ulaştığında gerçek ekonomik
değerini bulabilmekte, böylece de hem üreticisine ve hem de tüketicisine yarar
sağlamaktadır.53
Her ne kadar, hasat edilen meyveler, az miktarda olduklarında, bahçenin kenarında
tasnif edilip ambalajlanabilirse de; meyve çoğaldığında ve iyi bir ambalaj yapmak
istendiğinde mutlaka paketleme evleri (ambalajlama fabrikaları) kullanılmalıdır. Türkiye'de
üretilen bütün meyveleri işleyecek kapasitede paketleme evi bulunmaktadır. Bunlar
yetiştirme bölgelerine dağılmış durumdadır.
Fotoğraf 3.6: Portkalların boylara ayrılması (bir ambalaj ve paketlem fab.)
Taşıma kapları ile topluca paketleme evlerine getirilen meyveler, burada, bantlar
üzerinde önce ayıklanır, daha sonra yıkama bölümlerinde, özel ilaçlı sıvılarla ve fırçalarla
temizlenir. Gerekirse (özellikle ihracaat için) mumlanır ve kurutulur. Daha sonra, çaplarına
göre boylanarak, uygun boyutlardaki ambalaj sandıklarına yerleştirilir. Bu suretle, meyveler
iç ve dış pazarlama için, hazırlanmış olur.
İç pazarda çoğu zaman sadece kasalarla ilgili şehirlere taşınan portakallar doğrudan
semt pazarlarında ve manavlardaki tezgâhlarda alcısını bulabilmektedir. Bu maliyeti düşürür,
dolayısıyla fiyat düşer. Ama dayanıklılığını azaltır.
Portakallar üretim bölgesi, işlenebilme özelliği ve üreticinin pazarlama sistemi
alışkanlığı gibi bir dizi etmene bağlı olarak değişik kanallardan pazarlanmaktadır. Tüm
turunçgil pazarlamada olduğu gibi portakallar da yapılan bazı ekonomik araştırmalar üretici
düzeyinde yaygın olan pazarlama kanallarının;
Üretici - komisyoncu - perakendeci - tüketici
Üretici - toptancı - komisyoncu - perakendeci - tüketici
Üretici - toptancı (semt pazarları) - tüketici
olduğunu ortaya koymuştur.54
Portakal pazarlamasında, toptancı hallerinin önemli bir yeri vardır. Burada hizmet
verenler, büyük çoğunlukla komisyoncular, nadiren de üretici birlikleri ya da
kooperatiflerdir. Alıcılar ise, genellikle perakendeciler ve toplu tüketime yönelik hizmet
veren kişi ya da kuruluşlardır.
Üreticiler genellikle iş güçlerini üretime yönlendirdikleri için, pazarlama
fonksiyonuna yeterli zamanı ayıramamaktadır.
Portakallarda da üretici düzeyinde pazarlama çok azdır. Bunun yerine toptancı, ürünü
toptan alıp önce bahçe kenarlarında ön ambalajlama yapar. Ardından ya soğuk hava
depolarında ya da paketleme fabrikalarında ürünler işlenip iç veya dış pazara hazır hale
getirilir.
Yurt içinde, portakallar çoğunlukla üzeri açık kamyonlar ile ve bozulmayı önlemek
için de genellikle gece toptancı hallerine ya da diğer satış yerlerine taşınmaktadır. Soğuk
hava tertibatlı taşıyıcılar yalnızca diğer ülkelere yapılan dış satım için kullanılmaktadır.
Fotoğraf 3.7: Pazara hazır portakallar
Pazarlama üretimden tüketime kadar uzayan bir zincirdir. Bu zincirin birindeki
aksaklık tüm pazarlama etkinliğini düşürmekte ve üretimin anlamını yok etmektedir. Bu
nedenle portakalların pazarlanmasında üreticisinden son tüketicisine ulaştıran perakendeciye
kadar görev alan tüm birimlerin çok dikkatli ve hızlı hareket etmeleri gerekmektedir. Bu
yapılmadığı takdirde üretilen portakallar daha müşteriye çıkmadan ziyan olmaktadır.55
Fotoğraf 3.8: Ambalajlanmış-paketlenmiş tüketime hazır portakallar
Her türlü bozulmaya karşı hassas olan portakal pazarlamadaki başarının, çok dikkatli
bir hasat ile başladığı unutulmamalıdır. Hasat edilen tüm meyveler aynı boy ve kalitede
olmayacağı için, her boy ve kalite ayrı ambalajlanmalı ve güneş altında bırakılmamalıdır.
Daha önce de belirtildiği gibi pazarlama, üretim ve daha da geri giderek neyin
üretileceğine karar verme ile başlayan ve tüketiciye kadar uzanan bir zincirdir. Bu zincir
içerisinde değişik kişi ya da kurumlarca belirli hizmetler verilmektedir.
Söz konusu hizmetler sırasıyla şöyledir:
Gerekli yetiştirme tekniğini uygulayarak meydana getirilen ürünün, özenli bir
biçimde hasadı,.
Portakal hasadı takiben portakal türüne uygun olarak boylanması ve
ambalajlanması bir diğer pazarlama hizmeti,
Pazarlamanın üçüncü ana hizmeti ise ürünün en uygun şartlarda ilk satış yerine
taşınmasıdır.
Ürünün satış yerine ulaşması ile arz-talep karşı karşıya gelmekte ve böylece de fiyat
oluşmaktadır. Oluşan bu fiyat ise üreticinin üretim maliyeti ile fiyatı karşılaştırarak üretime
devam edip etmeme kararı vermesinin ana göstergesidir.
3.4. Depolama
Portakal depolaması için mumlama ve kabukta küf gelişmesi için önlem alınması
zorunlu görülmektedir.
Turunçgiller su oranları yüksek ürünler oldukları için uzun süreli depolamaya
dayanıklı değillerdir; bu nedenle de ekonomik anlamda stok yapılamamaktadır. Yalnızca
toptancılar arzı daha uzun bir döneme yayabilmek ve fiyatlardaki düşüşü önlemek amacıyla
özellikle limon ve az miktarda da portakal ve greyfurtu Orta Anadoludaki doğal mağaralarda
ve Kapadokya yöresindeki Peri Bacaları’nda belli bir süre muhafaza edebilmektedir.
“Portakallar 4-7Co
sıcaklıkta ve %85-90 nemde 1 ile 4 ay depolarda muhafaza
edilebilmektedir.”56
Tüm narenciyelerde olduğu gibi portakallarda da önemli hususlardan birisi
depolamadır. Depolamanın çok önemli avantajları bulunmaktadır. Bunlar;
Ağaç üzerinde oluşan kaliteyi, meyve tüketilinceye kadar muhafaza etmek,
Pazara düzenli olarak meyve arz edilerek, fiyat istikrarı sağlamak,
Özellikle ihracaat için, toplu ve düzenli meyve temin etmektir.
Bu avantajlardan yararlanabilmek için, meyveler mutlaka, soğuk depolara konularak
muhafaza edilmelidir.
Portakallar adi depolarda bekletilmez. Makine ile soğutulan modern depolara
konmadan önce de ambalajlanmalıdır. Depolanacak portakallar, ambalajlanmadan önce veya
ambalajlama sırasında, hastalıklara karşı mutlaka ilaçlanmalıdır. Aynı şekilde, soğuk
depolarda temizlenip ilaçlanmalıdır. Kullanılacak ilaçlar için, resmi kuruluşlardaki
uzmanlara başvurulmalıdır.
Ambalajlanmış meyveler, soğuk depolarda ambalaj kapılarının arasında hava
geçebilecek şekilde istiflenmelidir.
Fotoğraf 3. 9: Ambalajlanmış portakallar
Yapılan çalışmalara göre Türkiye' de üretilen taze meyvelerin en az %25' i tüketiciye
ulaşamadan çürüyüp atılmaktadır. Bunun başlıca nedenleri; depoların yetersiz
